26 lutego w Pałacu Prezydenckim odbyło się pierwsze spotkanie Forum Deinstytucjonalizacji z udziałem prezydenta RP Andrzeja Dudy. Spotkanie zostało zainspirowane listem otwartym skierowanym w listopadzie 2020 r. przez blisko 170 organizacji obywatelskich zainicjowanym przez Wspólnotę Roboczą Związków Organizacji Socjalnych do Prezydenta i Premiera w sprawie rozwoju usług społecznych i zdrowotnych. Sygnatariusze zaapelowali, jak najszybsze przedstawienie naszej krajowej strategii deinstytucjonalizacji (udomowienia) usług społecznych i zdrowotnych krajową. Sygnatariusze wskazali, że „Polski nie stać na brak reformy w zakresie usług społecznych i zdrowotnych. Bez jej przygotowania, uczynienia zadaniem wspólnym dla wielu środowisk oraz wdrożenia będziemy ubożsi nie tylko o 25 mld euro, ale jeszcze w tym dziesięcioleciu doprowadzimy do kryzysu społecznego, który bardzo trudno będzie odrobić”.
List otwarty z jednej strony uruchomił działania po stronie rządowej co w konsekwencji doprowadziło do powołania w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej zespołu ds. strategii deinstytucjonalizacji, na czele z ministrem Wdówikiem, z drugiej zaś żywą reakcję Prezydenta RP i jego Kancelarii. Inaugurując posiedzenie forum, w którym wzięło ponad setka sygnatariuszy listu Prezydent Andrzej Duda stwierdził m.in.
„Deinstytucjonalizacja – by ją przybliżyć, a zarazem ukazać, czym ona w istocie jest, streściliśmy to słowo w trzech innych, a mianowicie: uspołecznienie, upodmiotowienie, personalizacja.
Uspołecznienie w tym znaczeniu, że człowiek pozostaje w swoim środowisku, swoim otoczeniu i jednocześnie zyskuje kontakt z nowymi ludźmi – a więc zwłaszcza ten człowiek, który np. z takich czy innych przyczyn jest zamknięty w domu, czy z uwagi na daleko posuniętą niepełnosprawność, czy przebywa w domu ze względu na wiek, w związku z czym krąg jego kontaktów jest na co dzień bardzo wąski, ograniczony do rodziny. Do tego człowieka przybywają nowi ludzie, w związku z tym zyskuje nowe kontakty społeczne.
Jednocześnie nie jest wyrwany ze swojego środowiska, swojego gniazda. Bardzo często ta starsza osoba nie jest przenoszona w inne miejsce – właśnie do jakiejś instytucji, która służy do tego, by mogły tam przebywać i aby była sprawowana opieka nad osobami czy to z niepełnosprawnością, czy właśnie potrzebującymi pomocy z uwagi na daleko posunięty wiek.
Upodmiotowienie – dlatego że to służy realizacji potrzeb tego właśnie człowieka; aby wszystko było ukierunkowane na niego; by działo się to także zgodnie z jego wolą; aby nie było to wobec niego realizowane w sposób przymusowy. Nawet nie dosłownie przymusowo, ale przez przymus konieczności przeniesienia się właśnie do jakiejś instytucji, konieczności opuszczenia swego domu, konieczności stykania się z osobami, które są w danym momencie, bez możliwości de facto współdecydowania, czy kontakt będzie, czy nie.
I wreszcie personalizacja – dlatego że wszystko jest ukierunkowane właśnie na tego człowieka, a nie na instytucję. To nie człowiek dopasowuje się do instytucji – bo przecież wiemy, że tak jest. Instytucje są, mają swoją strukturę, swoje schematy działania i ten, kto styka się z instytucją, z reguły musi się dopasować do stworzonych tam schematów, do istniejących procedur, które są tam wdrażane – a więc musi działać w taki sposób, jaki dyktuje ta instytucja.
A tu wręcz przeciwnie – personalizacja oznacza właśnie ukierunkowanie na człowieka; to, że te świadczenia, usługi mają być dopasowane do człowieka, a nie człowiek dopasowany do usług. Na tym w istocie ma polegać deinstytucjonalizacja”.
Warto zwrócić uwagę, że w podstawowej części spotkania głos oddano panelistom z organizacji obywatelskich: Adamowi Zawisnemu (Instytut Niezależnego Życia), Cezaremu Miżejewskiemu (Wspólnota Robocza Związków Organizacji Socjalnych WRZOS), Tomaszowi Rowińskiemu (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie), Jakubowi Wilczkowi (Ogólnopolska Federacja na rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności), oraz Edycie Wojtasińskiej (Koalicja na rzecz Rodzinnej Opieki Zastępczej). Głos zabrał również przewodniczący Zespołu opracowującego strategię deinstytucjonalizacji – Paweł Wdówik, Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych.
Oczywiście nie należało się spodziewać przełomowych decyzji. Prezydent i jego doradcy Paulina Malinowska-Kowalczyk oraz dr hab. Marek Rymsza podjęli się stworzenia platformy dyskusyjnej, która mogłaby wesprzeć działania partnerskie administracji publicznej i organizacji obywatelskich w zakresie wypracowania wspólnego zestawu działań odpowiadających na wyzwania demograficzne, społeczne i finansowe na rzecz spójnego systemu usług społecznych i zdrowotnych w Polsce.
Forum zaplanowano jako inicjatywę cykliczna (dwa, trzy spotkania w roku, w zależności od potrzeb), i jest otwarte dla wszystkich. Wiemy już że jego głównym celem będzie wspieranie wysiłków w zakresie przygotowania i wdrażania strategii deinstytucjonalizacji. Ale wiemy również że Kancelaria Prezydenta RP planuje monitoring powstawania i funkcjonowania centrów usług społecznych, oraz – co bardzo ciekawe – przygotowanie projektu ustawy dotyczących asystencji osobistej osób z niepełnosprawnością oraz projektu ustawy o działalności pomocowej, odnoszącej się do pracowników wykonujących zawody i profesje pomocowe.
Co tu dużo ukrywać, zarówno w zakresie promocji spychanego w cień problemu deinstytucjonalizacji, oraz w zakresie merytorycznych zapowiedzi to dość duży progres. I co ważne osiągnięty wspólnym działaniem wielu – bardzo różnych – środowisk obywatelskich. Mamy nadzieję, że to początek a nie jednorazowy fajerwerk. Ale to też trochę zależy od naszej dalszej konsekwencji.
