Liczba osób starszych w Europie stale wzrasta, a wraz z nią zmieniają się wyzwania, z jakimi społeczeństwom przychodzi się mierzyć. Systemy polityk publicznych każdego z państw europejskich będą musiały zapewnić obywatelom przestrzeń na aktywne starzenie się w zdrowiu, dostosować istniejące standardy usług opiekuńczych i opieki zdrowotnej do potrzeb seniorów różnych grup wiekowych, przeciwdziałać ich wykluczeniu społecznemu i cyfrowemu, czy wreszcie w sposób pełniejszy włączać osoby starsze w życie ich lokalnych społeczności.
To najważniejsze kwestie do których politycy powinni i muszą się odnosić w obliczu zachodzących zmian społecznych. W ramach centralnych struktur Unii Europejskiej oraz na poziomie każdego z jej krajów członkowskich, rządzący starają się dostosować istniejące polityki w zakresie zmieniających się warunków społecznych, zawodowych i gospodarczych – nie sposób jednak wyobrazić sobie tworzenia skutecznych rozwiązań politycznych, bez aktywnego włączania osób starszych w proces ich planowania i realizacji.
Polskie Strategie Rozwoju Kraju (“Polska 2020”, “Polska 2030”) i Strategia Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, wpisujące się w cele Strategii Europa 2020, zakładają podniesienie jakości życia obywateli poprzez wzmacnianie formalnych i nieformalnych sieci współpracy obywatelskiej, zwiększanie zaufania społecznego i solidarności między generacjami – przewidują wykorzystywanie wiedzy i kompetencji osób starszych w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.
Mogą nimi być osoby zaangażowane w prace organizacji pozarządowych, Uniwersytetów Trzeciego Wieku, gminnych Rad Seniora, Klubów Seniora, wspólnot lokalnych (w tym działających przy kościołach i związkach wyznaniowych), organizacji branżowych, działań samopomocowych, różnorodnych towarzystw społeczno-kulturalnych, czy kół gospodyń wiejskich. Najważniejsze jednak, by osobom starszym przywrócić rzeczywistą rolę w spajaniu i rozwijaniu swoich społeczności, a przez to – wzmacnianiu partycypacji obywatelskiej całego społeczeństwa.
Podobnie jak większość społeczeństw Europejskich, również Polskie od kilku już lat mierzy się z wyzwaniami procesu starzenia się obywateli – wyróżniamy się jednak niekorzystnie stopniem zaangażowania osób starszych w życie społeczne. Przyjęte przez Radę Ministrów w dniu 24 grudnia założenia Długofalowej Polityki Senioralnej na lata 2014-2020, Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020 oraz Program „Solidarność pokoleń - działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+“, które tworzą razem pakiet proponowanych rozwiązań dotyczący osób starszych i polityki senioralnej państwa, pozwalają mieć nadzieję na zmianę tej postawy i spójną, systemową realizację działań na rzecz zróżnicowanej grupy osób starszych. Nie wolno jednak zapominać, że polityka te nie może być realizowana bez ich aktywnego włączania.
WRZOS, poprzez wieloletnie doświadczenie swoich Organizacji Regionalnych w prowadzeniu działań na rzecz osób starszych, odnotował, że we wszystkich podejmowanych inicjatywach bezpośredni głos osób starszych niestety wciąż jest za mało słyszalny – dlatego od pewnego czasu realizuje działania na rzecz włączania seniorów do procesu tworzenia i konsultacji dedykowanych im działań lokalnych i regionalnych.
Jesteśmy we WRZOS przekonani, że wraz z rosnącą liczbą osób starszych, powinna rosnąć również aktywność różnych wiekowo grup seniorów w organizacjach non profit. Z tego tytułu, wspieranie działań osób starszych m.in. poprzez budowanie ich reprezentacji na poziomie regionów przyczyni się do wsparcia bezpośredniego udziału osób starszych w procesie kształtowania i wdrażania polityk, jak również przysłuży się budowaniu społeczeństwa otwartego dla wszystkich obywateli.
Dzięki dotychczasowemu wsparciu z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2012-2013, udało nam się zrealizować wojewódzkie diagnozy, debaty i ekspertyzy, jak również zaangażować grupę 12 aktywnych seniorów do włączenia się w program przygotowujący do pełnienia roli lidera swoich społeczności i wspólnie z nimi zrealizować liczne, lokalne i regionalne działania na rzecz wzmacniania głosu seniorów.
Ekspertyzy dotyczą uczestnictwa seniorów w życiu publicznym, ich udziału w procesie kształtowania polityk publicznych i podejmowania decyzji, powołując się na dobre praktyki w Polsce oraz w wybranych krajach Unii Europejskiej. Wojewódzkie diagnozy zostały zebrane w dwunastu województwach, w których organizacje Wspólnoty Roboczej Związków Organizacji Socjalnych aktywnie działają na rzecz osób starszych - dotyczą udziału seniorów w życiu publicznym, ich miejsca w zapisach wojewódzkich strategii, istnienia rad seniorów, programów na rzecz seniorów i innych ważnych inicjatyw realizowanych lokalnie.
Na podstawie tych danych powstało 12 raportów, które wykazały, że w większości województw polityka na rzecz seniorów wpisywana jest raczej w strategie polityk społecznych bądź strategie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. W każdym jednak znalazła się informacja o rozpoczęciu inicjatyw mających doprowadzić do stworzenia lub kontynuowania realizacji programów i strategii na rzecz seniorów. Dzięki działaniom seniorów-ekspertów WRZOS, w kilku miastach w Polsce udało się rozpocząć działania mające na celu stworzenie lokalnych rad osób starszych.
Prócz stricte merytorycznych działań, w ramach projektu „Aktywny senior”, w ośmiu województwach (dolnośląskim, śląskim, małopolskim, wielkopolskim, kujawsko-pomorskim, zachodniopomorskim, lubuskim i warmińsko-mazurskim) prowadzone były debaty z udziałem przedstawicieli lokalnych środowisk seniorskich, administracji regionalnej oraz organizacji działających na rzecz osób starszych, dotyczące kwestii partycypacji seniorów w realizacji polityk publicznych.
W debatach uczestniczyło kilkaset osób zainteresowanych obecnym i przyszłym kształtem polityki senioralnej. Nie mogły jednak zaproponować konkretnych merytorycznych rozwiązań – te należy opracować w trakcie wspólnej dyskusji wszystkich zainteresowanych stron. Opinia ta jest zgodna nie tylko z głosami płynącymi z debat wojewódzkich, lecz także spójna z wnioskami z ekspertyz.
Również diagnozy europejskich thinkthanków wskazują, że „zdolność lokalnych grup i zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego do bezpośredniego zaangażowania obywateli (…) powinna być poszerzona. Budowanie potencjału obywateli, podobnie jak bezpośrednie podejście Inicjatywy Obywatelskiej będzie bardzo ważnym filarem wzmacniania obywatelstwa i promocji większego zaangażowania w europejski projekt [społeczeństwa wspólnotowego]” (Manifest European Year of Citizens Alliance, tłum. OFOP).
Więcej informacji o projektach realizowanych na rzecz aktywizacji obywatelskiej osób starszych, znajdziecie Państwo w zakładce projekty zrealizowane.